Михаил Александрович Булгаковдун (1891 - 1940) "Мастер жана Маргарита" романы биринчи жолу жазуучу каза болгондон кийин чейрек кылым өткөндөн кийин, 1966-жылы басылып чыккан. Чыгарма дээрлик бир заматта эбегейсиз популярдуулукка ээ болду - бир аздан кийин ал "Алтымышынчы жылдардагы Библия" деп аталып калды. Мектеп окуучулары Мастер менен Маргаританын сүйүү баянын окушту. Философиялык ой жүгүртүүсү бар адамдар Понтий Пилат менен Ешуанын ортосундагы талкууларды байкап турушту. Көңүл ачуучу адабияттын күйөрмандары, Воланд жана анын кызматкери бир нече ирет эң келесоо абалга келтирген, турак-жай маселеси бузулган бактысыз москвалыктарга күлүштү.
Мастер жана Маргарита - бул түбөлүктүү китеп, бирок адабият окумуштуулары бул акцияны 1929-жылга байланыштырышкан. Москвадагы көрүнүштөрдү бир аз гана өзгөрүүлөр менен жарым кылым артка же алдыга жылдырууга мүмкүн болгондой эле, Понтий Пилат менен Ешуанын ортосундагы талкуулар жарым миң жыл мурун же кийинчерээк болушу мүмкүн эле. Ошондуктан роман дээрлик бардык курактагы жана социалдык статустагы адамдарга жакын.
Булгаков өзүнүн романы аркылуу азап чеккен. Ал 10 жылдан ашык убакыт иштеп, текстти бүткөндөн кийин сюжетти бүтүрө алган эмес. Муну анын аялы Елена Сергеевна жасашы керек болчу, ал күйөөсүнө караганда бактылуу болчу - ал Мастер менен Маргаританын жарыкка чыгышын көргөн. Э.Б.Булгакова жолдошуна берген убадасын аткарып, роман жарыялаган. Бирок мындай туруктуу аял үчүн психологиялык жүк өтө эле оор болгон - Маргаританын прототиби болуп кызмат кылган Елена Сергеевна романынын биринчи басылышынан 3 жыл өтпөй, жүрөгү токтоп каза болгон.
1. Романдын үстүнөн иштөө 1928 же 1929-жылдары башталганы менен, Михаил Булгаков биринчи жолу 1939-жылдын 27-апрелинде, 2-майында жана 14-майында басылып чыккан вариантта досторуна "Мастер жана Маргарита" чыгармасын окуду. 10 адам катышты: жазуучунун жубайы Елена жана анын уулу Евгений, Москва көркөм театрынын адабий бөлүмүнүн башчысы Павел Марков жана анын кызматкери Виталий Виленкин, сүрөтчү Петр Вильямс жубайы Ольга Бокшанская (Елена Булгакованын карындашы) жана анын жолдошу, актер Евгений Калужский, ошондой эле драматург Алексей Файко. жана анын аялы. Алардын эсинде май айынын ортосунда болуп өткөн акыркы бөлүктү окуу гана калгандыгы мүнөздүү. Угармандар бир добуштан романдын жарыкка чыгышына ишенбөө мүмкүн эместигин - аны цензурага жөн эле тапшыруу кооптуу экендигин айтышты. Бирок, белгилүү сынчы жана басмачы Н.Ангарский 1938-жылы болочок чыгарманын үч гана бөлүмүн угуп, ошол эле жөнүндө айткан.
2. Жазуучу Дмитрий Быков Москва 1938-1939-жылдары бир эле мезгилде үч мыкты адабий чыгарманын сахнасы болуп калганын байкаган. Андан тышкары, үч китепте тең Москва жөн гана кыймыл-аракет жүзөгө ашкан статикалык пейзаж эмес. Шаар иш жүзүндө китептин кошумча каарманына айланат. Жана үч эмгекте тең Советтер Союзунун борборуна дүйнөнүн башка күчтөрүнүн өкүлдөрү келишет. Бул Мастердеги жана Маргаритадагы Воланд. Михаил Булгаков, ген Хасан Абдурахман ибн-Хатаб Лазар Лагиндин "Карт Адам Хоттабыч" жомогу жана Димков Периште Леонид Леониддин "Пирамида" монументалдык чыгармасынан. Үч конок тең ошол кездеги шоу-бизнесте жакшы ийгиликтерге жетишкен: Вуланд жеке ырларды аткарса, Хоттабыч жана Дымков циркте иштешкен. Шайтан да, периште да Москвадан кеткени символикалуу, бирок жин Советтер Союзунун борборунда тамыр жайган.
3. Адабий сынчылар Мастер менен Маргаританын сегизге чейин ар кандай басылыштарын эсептешет. Алар аты-жөнүн, каармандардын аттарын, сюжеттин бөлүктөрүн, иш-аракеттердин убактысын, а түгүл баяндоонун стилин өзгөртүштү - биринчи басылышта ал биринчи жакта жүргүзүлөт. Сегизинчи басылыштагы иш 1940-жылы жазуучунун көзү өткөнчө уланган - акыркы өзгөртүүлөрдү Михаил Булгаков 13-февралда киргизген. Даяр болгон романдын үч басылышы дагы бар. Алар аялдарды түзгөн аялдардын ысымдары менен айырмаланат: “Редактор Е.Булгакова”, “Редактор Лидия Яновская”, “Редактор Анна Сахакянц”. Жазуучунун жубайынын редколлегиясы колунда 1960-жылдардагы кагаз басылмалары барларды гана өзүнчө бөлүп алат, аларды Интернеттен табуу өтө кыйын. Ооба, жана журналдын тексти толук эмес - Елена Сергеевна "Москванын" редакциясындагы талкуу учурунда роман басылып чыкса гана, бардык өзгөртүүлөргө макул болгонун мойнуна алды. 1973-жылы романдын биринчи толук нускасын даярдап жаткан Анна Саакянц, Елена Сергеевна текстке редакторлор тазалашы керек болгон көптөгөн түзөтүүлөрдү киргизген деп бир нече жолу айткан (Э.Булгакова 1970-жылы каза болгон). Сахакянцтын өзү жана Лидия Яновскаянын редакциясын романдын биринчи фразасы менен айырмалоого болот. Патриархтын көлмөлөрүндө Сахакянц "эки жаранга", ал эми Яновская "эки жаранга" ээ болушкан.
4. "Мастер жана Маргарита" романы алгач "Москва" адабий журналынын эки санында жарыяланган жана бул сандар удаалаш болгон эмес. Биринчи бөлүгү 1966-жылы No 11де, ал эми экинчиси 1967-жылы No1де басылып чыккан. Аралык жөнөкөй түшүндүрүлүп берилген - СССРдеги адабий журналдар жазылуу жолу менен таратылып, ал декабрь айында чыккан. Ноябрь айында январь айында экинчи бөлүгү жарыяланып, жарыяланган "Мастер жана Маргарита" тасмасынын биринчи бөлүгү сонун жарнама болуп, миңдеген жаңы жазылуучуларды өзүнө тартты. Романдын журналдагы автордук варианты олуттуу редакциядан өткөн - тексттин болжол менен 12% ы кыскартылган. Воланддын москвалыктар жөнүндөгү монологу ("турак жай маселеси аларды бузду ..."), Наташанын кожойкесине суктануусу жана Воланддын шарынын сүрөттөлүшүндөгү бардык "жылаңачтык" жок кылынды. 1967-жылы роман толугу менен эки жолу басылып чыккан: эстон тилинде Eesti Raamat басмаканасында жана орус тилинде Парижде YMKA-Pressте.
5. "Мастер жана Маргарита" наамы алгач роман боюнча иш бүткөнгө чейин, 1937-жылы октябрда гана пайда болгон. Бул жөн гана кооз аталышты тандоо болгон жок, мындай өзгөрүү чыгарманын концепциясын кайра карап чыгууну билдирген. Мурунку аталыштар боюнча - "Инженердин туягы", "Кара сыйкырчы", "Кара теолог", "Шайтан", "Улуу сыйкырчы", "Чет элдиктердин такасы" - бул роман Воланддын Москвадагы укмуштуу окуялары жөнүндөгү окуя болушу керек эле. Бирок, ишинин жүрүшүндө М.Булгаков семантикалык көз карашты өзгөртүп, Устаттын жана анын сүйүктүүсүнүн чыгармаларын алдыңкы планга чыгарган.
6. 1970-жылдардын башында, табиятынан акылсыз болгон ушак пайда болгон, бирок ал бүгүнкү күнгө чейин жашоону улантууда. Бул дастанга ылайык, Илья Ильф менен Евгений Петров Мастер менен Маргаританын айткандарын угушуп, Булгаковго «байыркы» бөлүмдөрдү алып таштаса, анда Москвадагы укмуштуу окуяларды гана калтырып, роман чыгарууга убада беришкен. Угуунун авторлору (же авторлору) адабий чөйрөдөгү "12 отургучтун" жана "Алтын музоонун" авторлорунун салмагын баалоодо таптакыр жетишсиз болгон. Ильф менен Петров туруктуу негизде «Правданын» фельетончулары болуп иштешкен жана сатиралары үчүн алар көбүнчө пряник эмес, манжеттерди алышкан. Кээде алар өз фельетондорун кыскартпай, текшилей да жарыялай албай калышкан.
7. 1935-жылы 24-апрелде Москвадагы Америка элчилигинде чоң кабыл алуу болуп өттү, ал Россиядагы жана Советтер Союзундагы америкалык дипломатиянын тарыхында теңдеши жок болчу. АКШнын жаңы элчиси Уильям Буллитт Москваны таң калтыра алды. Элчиликтин залдары тирүү бактар, гүлдөр жана жаныбарлар менен кооздолгон. Ашканасы жана музыкасы мактоого татырлык эмес. Кабыл алууга И.Сталинден башка бүтүндөй советтик элита катышты. Бул техниканы деталдуу сүрөттөгөн Э.Булгакованын жеңил колу менен ал Мастер менен Маргаританын тарыхындагы дээрлик маанилүү окуя деп эсептелет. Булгаковдор чакырылган - Михаил Александрович Буллитти жакшы билген. Мага ошол эле Торгсинде кара костюм жана бут кийим сатып алыш керек болчу, кийинчерээк романга жок болуп кетет. Елена Сергеевнанын көркөм мүнөзү кабылдаманын жасалгасы менен таң калтырган жана ал анын сүрөттөлүшүндөгү түстөргө өкүнгөн эмес. Булгаков Шайтандын айланасындагы топтун айланасы жөнүндө айтуу үчүн кыялдануунун кажети жок болуп чыкты - ал элчиликтин жана коноктордун ички абалын сүрөттөп, аларга ар кандай аттарды койду. Булгаковдун башка изилдөөчүлөрү андан да ары кетишти - жадатма Борис Соколов баарынын капкактарын айрып, ал тургай, топтун катышуучуларын советтик элитанын прототиптерин таап, жадатма сүрөттөгөн. Албетте, топтун сүрөтүн түзүп, Булгаков Спасо-Хаустун интерьерин колдонгон (элчиликтин имараты ушундай аталат). Бирок, дүйнөдөгү эң ири сүрөтчүлөрдүн бири чуулгандуу кабыл алууга барбай туруп, көмүрлөргө эт туурап же сарайдын ичи жөнүндө жаза албайт деп ойлоо жөн гана акылсыздык. Булгаковдун таланты ага миңдеген жылдар мурун болуп өткөн окуяларды көрүүгө мүмкүнчүлүк берди, ал тургай кечки кечени кандай өткөрсө болот.
8. Жазуучулар уюмуна ат тандап, Булгаков москвалык жазуучуларды аяган жок. Сөздүн кыскалыгы үчүн элестете албаган кыскартууларды жаратуу жөндөмү жазуучунун көңүлүн ачып да, ачуулантып да жиберди. Ал манжеттердеги эскертүүлөрдө вокзалдан көргөн ураанын "Дувлам!" - “Владимир Маяковскийдин жыйырма жылдыгы”. Ал жазуучулар уюмун “Вседрупис” (Жазуучулардын жалпы достугу), “Всемиопис” (Бүткүл дүйнөлүк жазуучулар коому), ал тургай “Всемиопил” (Бүткүл дүйнөлүк жазуучулар жана жазуучулар ассоциациясы) деп атамакчы болгон. Ошентип, акыркы аты Massolit (же "Массалык адабият" же "Moscow Жазуучулар ассоциациясы") өтө бейтарап көрүнөт. Ошо сыяктуу эле, жазуучунун дача конушу Переделкино Булгаков "Передракино" же "Дудкино" деп атоону каалаган, бирок ал "Перилигино" деген ат менен чектелген, бирок ал "Жалганчы" деген сөздөн да келип чыккан.
9. 1970-жылдары "Мастер жана Маргарита" чыгармаларын окуган көптөгөн москвалыктар роман жылдарында Берлиоздун башы алынган жерде трамвай линиялары жок болгонун эскеришкен. Булгаков Бул жөнүндө билбесе керек. Кыязы, ал транспорттун бул түрүн жек көргөндүктөн, Берлиозду атайын трамвай менен өлтүргөн. Михаил Александрович узак убакытка чейин трамвай аялдамасында жашап, кыймылдын жана жүргүнчүлөрдүн кыймылынын бардык деталдарын угуп жашаган. Мындан тышкары, ошол жылдары трамвай тармагы тынымсыз кеңейип, маршруттар өзгөрүлүп, рельстер бир жерге салынып, жол алмашуулар уюштурулуп, трамвайлар толуп, ар бир сапар азапка айланган.
10. Романдын текстин жана М.Булгаковдун алдын-ала эскертүүлөрүн талдап жатып, Маргарита так ошол Маргот ханышанын чөбөрөсү болгон деген тыянакка келүүгө болот, ага Александр Дюма өзүнүн ушул эле аталыштагы романын арнаган. Коровьев адегенде Маргаританын «Марготтун жаркын ханышасы» деп атап, андан кийин улуу чоң энесине жана кандайдыр бир кандуу үйлөнүү тойго ишарат кылат. Марготер де Валуа, Маргот ханышанын прототиби, эркектер менен болгон узак жана окуялуу жашоосунда бир гана жолу - Наварсалык Генри менен үйлөнгөн. Бардык француз дворяндарынын башын бириктирген 1572-жылы Париждеги салтанаттуу үйлөнүү аземи Санкт-Бартоломей түнү жана "кандуу үйлөнүү" деген ат менен аяктаган. Коровиевдин жана Сент-Бартоломей түнүндө Парижде болгон Абатондун жин-перинин сөздөрүн тастыктайт. Бирок жомок ушул жерде аяктайт - Маргерит де Валуа баласыз болгон.
11. Маргаританын келиши менен дээрлик үзгүлтүккө учураган Воланд менен Бегемоттун шахмат оюну, сиз билгендей, жандуу фигуралар менен ойнолчу. Булгаков шахматтын күйөрманы болгон. Ал өзүн гана ойнобостон, спортко жана шахматтын чыгармачылык жаңылыктарына кызыккан. Михаил Ботвинник менен Николай Рюминдин ортосундагы шахмат оюнунун сүрөттөлүшү анын жанынан өтө алган жок (балким ал өзү күбө болгон). Андан кийин шахматчылар Москва чемпионатынын алкагында жандуу фигуралар менен оюн ойношту. Кара түстө ойногон Ботвинник 36-кадамда жеңишке жетишти.
12. "Мастер жана Маргарита" романынын каармандары Москвадан Воробьевы Горы шаарына жөнөшөт, анткени ал жерде шаардын эң бийик жерлеринин бири жайгашкан. Куткаруучу Христ соборунун курулушу Воробьевы дөбөлөрүнө курулган. 1815-жылы эле Куткаруучу Христостун урматына жана Россиянын аскеринин Ата Мекендик согуштагы жеңишине арналган ибадаткананын долбоору Александр I тарабынан бекитилген. Жаш архитектор Карл Витберг храмды жерден 170 метр бийиктикте, башкы тепкич менен 160 метр жана диаметри 90 метр болгон купол менен курууну пландаштырган. Витберг идеалдуу жерди тандап алган - тоолордун боорунда дарыяга жакыныраак, Москва мамлекеттик университетинин башкы имараты турат. Андан кийин ал Смоленск жолунун ортосунда жайгашкан Москванын чет жакасы болгон, аны бойлоп Наполеон Москвага келген жана Калуга менен ал артка чегинген. 1817-жылы 24-октябрда ибадаткананын пайдубалы тургузулган. Салтанатка 400 миң адам катышкан. Аттиң, курулуш жүрүп жатканда Александрга өтүп кеткен Карл жергиликтүү топурактардын алсыздыгын эске алган жок. Ага акча уурдаган деп айып тагылып, курулуш иштери токтоп, Волхонкага Куткаруучу Христ собору курулган. Ибадаткананын жана анын колдоочусунун жоктугунан, Шайтан «Мастер жана Маргарита» романындагы Таранчы Адырдан орун алган.
13. Понтий Пилат романдын финалында өлбөс көлчүктүн жанында креслодо отурган тоонун чокусундагы жалпак платформа Швейцарияда жайгашкан. Люцерн шаарынан анча алыс эмес жерде Пилате деп аталган тегиз чокулуу тоо бар. Аны Джеймс Бонд тасмаларынын биринен көрүүгө болот - кар баскан тоонун чокусунда тегерек ресторан бар. Понтий Пилаттын мүрзөсү жакын жерде. М.Булгаковду жөн гана үнсүздүк - латынча "кийиз калпагы" менен "pilleatus" өзүнө тартып, Пилат тоосу булуттардын курчоосунда көп учурда баш кийимге окшошуп кетет.
14. Булгаков Мастер менен Маргаританын иш-аракеттери орун алган жерлерди так сүрөттөп берген. Ошондуктан, изилдөөчүлөр көптөгөн имараттарды, үйлөрдү, мекемелерди жана батирлерди аныктай алышты. Мисалы, аягында Булгаков өрттөп жиберген Грибоедов үйү деп аталат. Герцендин үйү (Лондондогу жалындуу революционер чынында эле ошол жерде туулган). 1934-жылдан тартып, ал Борбордук Жазуучулар Үйү деген ат менен белгилүү.
15. Маргаританын үйүнүн астына үч үй туура келет жана бир эле учурда дал келбейт. Спиридоновка 17 дарегиндеги сарай сүрөттөмөгө туура келет, бирок жайгашкан жерине дал келбейт. Власьевский тилкесиндеги №12 үй эң ылайыктуу жерде жайгашкан, бирок сүрөттөмө боюнча ал Маргаританын турак жайы эмес. Акыры, алыс эмес жерде, 21-Остоженкада, араб өлкөлөрүнүн биринин элчилиги жайгашкан сарай жайгашкан. Бул сүрөттөлүшү боюнча окшош, бирок азырынча ал жерде эмес, бирок Булгаков сүрөттөгөн бак жок жана болгон эмес.
16. Тескерисинче, кеминде эки батир Кожоюндун үйүнө ылайыктуу. Биринчи ээси (9 Мансуровский тилкеси), актер Сергей Топленинов сүрөттөлүштү араң угуп, жертөлөдөгү эки бөлмөсүн тааныды. Булгаковдордун достору Лев Толстойдун небереси Павел Попов жана анын жубайы Анна дагы 9-үйдө, ошондой эле эки бөлмөлүү жарым подвалда, бирок Плотниковский тилкесинде жашашкан.
17. Романдагы No50 батир No302-bis үйүндө жайгашкандыгы белгилүү. Чыныгы жашоодо Булгаковдор Большая Садовая көчөсүнүн No10 дарегиндеги 50-батирде жашашкан. Үйдүн сүрөттөмөсүнө ылайык, алар так дал келет, Михаил Александрович гана жок болгон алтынчы кабатты китеп имаратына таандык кылган. Азыр No50 батирде Булгаковдун үй музейи жайгашкан.
18. Торгсин ("Чет элдиктер менен соода кылуу") атактуу "Смоленск" гастрономунун же Гастроном No2нин мурункусу болгон (№ 1 Гастронома "Елисеевский" болгон). Торгсин бир нече жыл гана болгон - алтын жана зер буюмдар, ал үчүн советтик жарандар Торгсиндеги купондордун тутуму аркылуу сатып ала алышкан, бүтүп, чет элдиктер үчүн башка дүкөндөр ачылган. Ошого карабастан, "Смоленский" өз брендин узак убакыт бою продукциянын ассортиментинде дагы, тейлөө деңгээлинде дагы сактап келген.
19. "Мастер жана Маргарита" романынын толук текстин Советтер Союзунда жана чет өлкөлөрдө жарыялоого Константин Симонов чоң көмөктөшкөн. Булгаковдун жубайы үчүн Симонов Михаил Александровичти издеген Жазуучулар Союзунун инсандыгы болгон - жаш, тез эле мансапка жетишкен, бийликтин коридоруна кирген СССР Жазуучулар Союзунун катчысы. Елена Сергеевна аны жөн эле жек көрчү. Бирок, Симонов ушунчалык энергия менен иш алып баргандыктан, кийинчерээк Елена Сергеевна ага мурда жек көргөндөй сүйүү менен мамиле кылып жаткандыгын мойнуна алды.
20Мастер менен Маргаританын чыгышы чет элдик басылмалардын сөзмө-сөз сүйлөгөн сөздөрү менен коштолду. Адатта, эмигра басмаканалары биринчилерден болуп шашылышкан. Бир нече айдан кийин гана жергиликтүү басмаканалар романдын ар кандай тилдерге котормолорун чыгара башташты. 1960-жылдардын аягы жана 70-жылдардын башында советтик жазуучулардын автордук укуктары Европадагы эң сонун мамилеге туш болду. Демек, үч италиялык котормосу же эки түрк котормосу бир мезгилде басылып чыгышы мүмкүн. АКШнын автордук укукту коргоо күрөшүнүн негизги тутумунда дагы, эки котормосу дээрлик бир эле мезгилде басылып чыккан. Жалпысынан романдын төрт котормосу немис тилинде, ал эми бир версиясы Бухарестте басылып чыккан. Туура, румын тили жоготууга учураган жок - ал Бухаресттеги нускасын да алды. Мындан тышкары, роман голланд, испан, дания швед, фин, серб-хорват, чех, словак, болгар, поляк жана башка ондогон тилдерге которулган.
21. Мастер менен Маргарита бир караганда кинорежиссердун кыялы. Түстүү баатырлар, бир эле учурда эки окуя, сүйүү, жалаа жабуу жана чыккынчылык, юмор жана ачык сатира. Бирок, романдын кинотасмаларын эсептөө үчүн манжалар жетиштүү. Биринчи куймак адаттагыдай эле томпок болуп чыкты. 1972-жылы Анджей Важда Пилате жана башкалар тасмасын тарткан. Ансыз деле аты менен белгилүү - уюл бир сюжеттик сюжетке ээ болду. Андан тышкары, ал Пилат менен Иешуанын ортосундагы карама-каршылыктардын өнүгүшүн бүгүнкү күнгө чейин жылдырды. Калган режиссерлордун бардыгы түпнуска ысымдарды ойлоп тапкан эмес. Югославия Александр Петрович да бир эле учурда эки сюжет тарттырган эмес - анын тасмасында Пилате менен Ешуанын линиясы театрдагы спектакль. Эпохалдык фильм 1994-жылы Юрий Кара тарабынан тартылып, ал ошол кездеги орус киносунун элитасын тартууга жетишкен. Тасма жакшы болуп чыкты, бирок режиссер менен продюсерлердин ортосундагы пикир келишпестиктерден улам, сүрөт 2011-жылы гана тартылган - киного тартылгандан 17 жылдан кийин. 1989-жылы Польшада жакшы телесериал тартылган. Режиссер Владимир Бортконун (2005) жетекчилиги астында Россиянын командасы да жакшы иштеди. Белгилүү режиссер телесериалды романдын текстине мүмкүн болушунча жакын кылууга аракет кылып, ал экипаж менен биргеликте ийгиликке жетишти. Ал эми 2021-жылы "Легенда No 17" жана "Экипаж" тасмаларынын режиссёру Николай Лебедев Ершалаимдеги жана Москвадагы окуялардын өз вариантын тартканы жатат.
